جوان آنلاین: بخش مهمی از یادگیری ما از طریق مشاهده رفتار‌های دیگران رخ می‌دهد و در دنیای امروز بخش عمده مشاهدات ما در فضا‌های رسانه‌ای شکل می‌گیرد. به خصوص اینکه رسانه از جمله رسانه‌های تصویر مؤلفه‌هایی مانند نور، صدا و حرکت و موسیقی را به خدمت می‌گیرند تا اثرپذیری بیشتری روی مخاطب خود داشته‌باشند و بیشتر بتوانند او را با خود همراه سازند، بنابراین بدیهی است که با نمایش برخی رفتار‌ها در رسانه انتظار داشته‌باشیم که این رفتار‌ها حتی اگر در نگاه کلی اجتماعی منفی و ناپسند انگاشته شود، رفته‌رفته با تکرار در رسانه در سطح جامعه عادی انگاشته شده و نوعی یادگیری اجتماعی اتفاق بیفتد. این همان چیزی است که درباره موضوعاتی همچون استعمال دخانیات شاهد آن هستیم و شبکه نمایش خانگی به عنوان بخش پر مخاطب رسانه‌های تصویری کشورمان آنچنان سیگار کشیدن را برای اقشار مختلف جامعه و به خصوص زنان و دختران عادی‌سازی کرده‌است که بی‌تردید می‌توان ادعا کرد بخش مهمی از رشد ۱۳۲ درصدی مصرف سیگار میان دختران جوان به تکرار نمایش مصرف سیگار از سوی شخصیت‌های اصلی سریال‌های نمایش خانگی باز می‌گردد و این مسئله موجب‌شده تمام تلاش‌های سیستم بهداشتی کشور برای آگاهی بخشی درباره مضرات مصرف دخانیات از بین برود.
این یادگیری از رسانه و عادی‌سازی مصرف سیگار در جامعه به تقلید از قهرمانان و ضد قهرمانان سریال‌های شبکه خانگی با نظریه یادگیری اجتماعی قابل توضیح است. بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی بندورا، ما در تعامل با دیگران در یک بستر اجتماعی یاد می‌گیریم. ما با مشاهده و جذب و تقلید رفتار دیگران هنگامی که تجربه‌ای مثبت رخ می‌دهد، می‌آموزیم که همان کار‌ها را تکرار کنیم. همچنین ممکن است که هنگام مشاهده عواقب یک کنش، آن را درس عبرت کنیم و در آینده از انجام کاری با عاقبت مشابه پرهیز کنیم.
بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی، ما رفتار‌های جدید را با ترکیب تقویت و تقلید می‌آموزیم. تقویت یعنی پاسخی که پس از کنش خود دریافت می‌کنیم. این پاسخ ممکن است مثبت (تقویت‌کننده) یا منفی (سرکوب‌کننده) باشد. تقلید نیز به‌معنای بازتولید آن چیزی است که از طریق مشاهده درک کرده‌ایم.
در واقع ما رفتار‌های دیگران را مشاهده می‌کنیم. پس از مشاهده، رفتار‌ها را جذب (درونی‌سازی) و تقلید می‌کنیم. البته در صورتی که مرجع تقلید به ما شبیه‌تر یا از نظر عاطفی نزدیک‌تر باشد، احتمال تقلید ما بیشتر است. به همین‌خاطر همه افراد با نمایش سیگار کشیدن چهره‌ها و شخصیت‌های منفی یا مثبت سریال‌های شبکه خانگی دست به سیگار کشیدن نمی‌زنند و این رفتار از کسانی سر می‌زند که در ذهنشان گرایش بیشتری به سمت چنین رفتاری دارند. بر اساس این نظریه، رفتار‌های خشن از طریق تقویت و تقلید آموخته و بازتولید می‌شوند. بندورا در تحقیقاتش نشان داد که تمایل به خشونت، به‌خصوص در کودکان، با مشاهده رفتار‌های خشن دیگران که همراه با پاداش و موفقیت باشد، به شدت تقویت می‌شود.
سیگار کشیدن قهرمانان و ضد قهرمانان در شبکه نمایش خانگی هم به نوعی با پاداش توجه بیشتر مخاطب و نقش محوری فرد مذکور در این سریال‌ها همراه است. به همین‌خاطر هم می‌تواند نقش مهمی در افزایش گرایش به دخانیات شود. بر این اساس بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات با اشاره به نقش مهم رسانه در فرهنگ‌سازی، نسبت به افزایش نمایش استعمال دخانیات در سریال‌های شبکه نمایش خانگی نقد جدی دارد. به گفته وی وزارت بهداشت و دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات در این‌باره اقداماتی هم انجام داده و به انتقاد اکتفا نکرده‌است. بدین منظور این موضوع به طور جدی در شورای عالی انقلاب فرهنگی، دادستانی کل کشور و همچنین سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) پیگیری شده‌است.
وی با بیان اینکه اخیراً جلسه‌ای با معاون جدید ساترا برگزار شده‌است، می‌گوید: «معاون جدید ساترا نسبت به این موضوع حساسیت بالایی دارد و خواهان همکاری مشترک با وزارت بهداشت برای کاهش نمایش محصولات دخانی در تولیدات نمایشی شده‌است.»
ولی‌زاده همچنین پیشنهاد می‌دهد که برای مقابله با تبلیغ غیرمستقیم محصولات دخانی در سریال‌ها، اعمال بالاترین سطح جریمه برای هر ثانیه نمایش این محصولات است.
رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات تأکید کرد: «در همین راستا، متن قانون مورد بازنگری قرار گرفته و نسخه جدید آن آماده ارائه در جلسه یازدهم ستاد کشوری کنترل دخانیات است. همچنین برنامه راهبردی کنترل دخانیات برای سال ۱۴۰۹ تدوین و بسته‌های سیاستی حوزه فرهنگ و آموزش عمومی نیز با همکاری ارگان‌های مرتبط تهیه شده و به‌زودی ابلاغ خواهد شد.»
البته که حذف صحنه‌های سیگار کشیدن در شبکه نمایش خانگی یکی از اقداماتی است که می‌تواند در زمینه کاهش مصرف دخانیات مؤثر باشد، اما تأثیر این اقدام به طور یقین کم نیست و یکی از مهم‌ترین تدابیر است. فرهنگ‌سازی، اطلاع‌رسانی و توجه به ویژگی‌های نسل جوان و نوجوان و بیشتر دیدن آنها به خصوص دختران نوجوان و جوان از جمله دیگر اقداماتی است که می‌تواند مصرف دخانیات را در کشور کاهش دهد، چراکه یکی از اهداف این گروه سنی برای سیگار کشیدن مسئله دیده‌شدن و مورد توجه قرار گرفتن است. بار اقتصادی و خسارات مصرف دخانیات در کشور حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود و از همه مهم‌تر از دست رفتن بزرگ‌ترین سرمایه افراد یعنی سلامت مهم‌ترین رهاورد مصرف دخانیات برای جامعه است. پس از رسانه‌ها انتظار می‌رود درباره این مسئله اطلاع‌رسانی نکنند نه اینکه خودشان مروج باشند!
